Ik zit aan boord van een riviercruise op de Rijn, genietend van het rustige water en het landschap dat voorbijglijdt. Achteraan, in de Bistro, raak ik in gesprek met de Roemeense ingenieur die verantwoordelijk is voor het technische hart van het schip. Hij vertelt enthousiast over de complexe systemen die alles draaiende houden: de krachtige motoren, het waterzuiveringssysteem dat ervoor zorgt dat niets in de rivier belandt, de boegschroeven die het schip manoeuvreerbaar maken, de omschakeling tussen walstroom en diesel om energie te besparen. Het is een wereld van techniek die je als passagier nauwelijks ziet, maar die cruciaal is voor een veilige en duurzame reis.

Nieuwsgierig vraag ik hem: “Waar heb je nu het meeste onderhoud aan of problemen mee?” Ik verwacht een antwoord over slijtage van motoronderdelen of ingewikkelde elektronica. Maar zijn antwoord verrast me: de grootste problemen komen niet door techniek, maar door de mensen aan boord. Als voorbeeld geeft hij passagiers die bijvoorbeeld een handdoek in het toilet gooien. Of iets doorspoelen dat daar absoluut niet thuishoort. Kleine handelingen, maar met grote gevolgen: verstoppingen, pompen die vastlopen, uren werk om alles weer op gang te krijgen. Dat is zijn grootste uitdaging. Niet de techniek, maar de mensen die het gebruiken. Ik begrijp niet dat hij er zo rustig onder kan blijven. 

En dat zet me aan het denken. Waarom doen mensen dat? Waarom gedragen we ons op vakantie soms alsof de regels niet gelden? Waarom doen we op vakantie wat we thuis nooit zouden doen?

En blijkbaar ben ik niet de enige die zich dat heeft afgevraagd, want onderzoekers Pratt & Tolkach (2022) hebben dit fenomeen een naam gegeven: “Stupidity in Tourism”. Volgens hun studie is dom gedrag op reis geen kwestie van intelligentie, maar van een gebrek aan wijsheid en contextbewustzijn. De auteurs baseren zich op psychologische en economische theorieën. Ze stellen dat domheid ontstaat wanneer mensen hun eigen belangen, die van anderen en die van de samenleving niet meer in balans brengen. Op reis gebeurt dat sneller door een aantal valkuilen: mensen denken dat ze alles weten, dat ze alles kunnen, ze denken alleen aan zichzelf of wanen zich onkwetsbaar. Emoties en tijdelijke toestanden zoals vermoeidheid, dronkenschap of euforie verhogen de kans op dom gedrag nog verder.

Dom gedrag is gedrag dat schade veroorzaakt aan anderen én aan jezelf, zonder dat iemand er voordeel bij heeft. En het aantal mensen dat zich zo gedraagt, wordt altijd onderschat. Het maakt niet uit hoe slim, rijk of belezen je bent: iedereen is er vatbaar voor, zeker in een onbekende context zoals op reis. Op vakantie stappen mensen uit hun dagelijkse routine, zoeken plezier en laten sociale remmingen los. De praktische kennis die je thuis hebt, ontbreekt op reis. Je weet niet precies wat de regels zijn, of je kiest ervoor ze te negeren. Voeg daar impulsiviteit, groepsdruk en het vakantiegevoel aan toe, en je krijgt een perfecte voedingsbodem voor domme beslissingen.

Het gevolg? Extra kosten, verspilling van tijd en middelen, en soms zelfs gevaarlijke situaties. En toch zien we het niet als probleem, want “vakantie is ontspanning”.

Het zal de ingenieur worst wezen, want hij zit met de shit, letterlijk.